|
|
|
پێشنیاری فراكسیۆنه‌كانی ئۆپۆزسیۆن بۆ چاكسازی له بودجه‌دا |
|
2/12/2013 10:57:17 AM |
هه‌ر چوار فراكسیۆنه‌كه‌ی ئۆپۆزسیۆن له په‌رله‌مانی كوردستان، له یاداشتێكدا بۆ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان، پێشنیاره‌كانی خۆیان بۆ چاكسازی له بودجه‌ی هه‌رێم و چاره‌سه‌ركردنی كه‌موكوڕییه‌كانی ده‌خه‌نه‌ڕو.
له یاداشته‌كه‌دا ئاماژه‌یان به‌وه‌كردوه، بەشێكی زۆر لە داهاتەكانی هەرێم نادیارن و نەخراونەتە نێو پرۆژە یاساكەوە، داواكارن لە ماوەیەكدا كە لە هەفتەیەك تێنەپەڕێت سەرجەمی ئەو داهاتە ناوخۆیانە راگەیەنرێن و بخرێنە بەردەستی پەرلەمانتاران.
هه‌روه‌ک داواده‌كه‌ن گۆڕانكاری له موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نیشان و كه‌مئه‌ندامان و خاوه‌ن پێداویستیه تایبه‌ته‌كاندا بكرێت.
ده‌قی یاداشته‌كه
بەرێزان/ سەرۆكایەتی پەرلەمان و فراكسیۆنە بەڕێزەكان
بابەت / یاداشت و پێشنیار سەبارەت بە بودجە
پاش سڵاو ورێز
ئێمە فراكسیۆنەكانی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی كوردستان، لە پێناو باشتركردنی بودجەی ئەمساڵی(2013)، بۆ ئەوەی بخرێتە خزمەتی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان و بتوانێت رۆڵێكی هەبێت لە باشتركردنی ژیانی هاوڵاتیان، هەروەها بۆ ئەوەی ئێمەش بتوانین بە ئەركی پیشەیی و یاسایی خۆمان هەستین و دەنگی پێ بدەین، داوای ئەنجامدانی ئەم چاكسازییانە لە پرۆژەكەداو، سەرنج دانە ئەم كۆمەڵە تێبینی یە و جێبەجێ كردنی ئەم چەند داواكاری و پێشنیازانە دەكەین، كە لەم تەوەرانەدا دەیانخەینە ڕو:
تەوەری یەكەم/ داهات:
لەبەرئەوەی بەشێكی زۆر لە داهاتەكانی هەرێم نادیارن و نەخراونەتە نێو پرۆژە یاساكەوە، داواكارین لە ماوەیەكدا كە لە هەفتەیەك تێ نەپەڕێت سەرجەمی ئەو داهاتە ناوخۆیانە راگەیەنرێن و، بخرێنە بەردەستی پەرلەمانتاران و، ئەم بڕگانە لە نێو یاساكەدا جێگیر بكرێن:
1 پارەی فرۆشی نەوتی ناوخۆ:
ا-بەپێی پرۆژە یاساكە، لە مادەی (1)، بڕگەی (3)، بڕی (200) ملیار دیناری بۆ پترۆدۆلاری ناوخۆی هەرێم دانراوە، كە دەكاتە (200) ملیۆن بەرمیل، داوا دەكەین بری داهاتی ئەو ژمارە بەرمیلە نەوتانە رابگەنرێت.
ب-بڕی داهاتی نەوتی خاو بە لیستێكی هاوپێچ بێتە پەرلەمان و چۆنیەتی خەرجكردنشی پەسند بكات:
2 - داهاتی ئاڵو گۆری بازرگانی :
بەپێی لێدوانە فەرمییەكانی نوێنەرانی حكومەتی هەرێم بۆ میدیاكان، زیاتر لە (16 ملیار دۆلار) قەبارەی ئاڵ و گۆڕی بازرگانی هەرێم و دەرەوەیە، كە (5%)ی ئەم ئاڵ و گۆڕە دەبێتە داهاتی ناوخۆیی بۆ هەرێم، كە دەكاتە (800) ملیۆن دۆلار.
3- نەفەقاتی حاكیمە:
بەپێی راپۆرتەكەی وەزارەتی دارایی (20%-50%) وەردەگیرێت لەو نەفەقاتە، ئەمە جگە لە پارەی دەرمان و فۆرمی خۆراك، كە لە (85%) بەرەو سەرەوەیە، وەردەگیرێت. بۆ نمونە وەزارەتی كارەبا دەڵێت: زیاد لە (400) ملیار دیناری نەفەقاتی حاكیمەی وەرگرتوە.
هەروەها بۆ خەرجییەكانی هەڵبژاردن و سەرژمێری دانیشتوان و باربوی جوتیاران و چاودێریی كۆمەڵایەتی و هەڵگرتنەوەی مین و خەرجییەكانی حەج و عومرە، ئەگەر تەنها (30%) بۆ هەرێم خەرج بكرێت، ئەوە نزیكەی (2009 ملیار دینار دەكات (618 ملیار×30%= 185،400) ملیار.
4- سندوقی خانەنشینی:
ئەگەر بۆ هەر فەرمانبەرێك (50) هەزار دینار ببڕدرێت، ئەوە بۆ ساڵێك دەكاتە (400،469،400) دینار. (50هەزار×12×667،849 فەرمانبەر)
5- پارە نەگەڕاوەكانی وەزارەتەكان:
پارە نەگەڕاوەكەی وەزارەتەكانی ناوخۆ و شارەوانی و تەندروستی و كارەبا بۆ خەزێنەی گشتی، كە بە شێوەی ڕاستەوخۆ لە لایەن وەزارەتەكانەوە خەرج دەكرێـن، بە نزیكەی (2 ترلیۆن دینار) دەخەمڵێندرێت، ئەگەر تەنها حیساباتی خیتامی (2011) بە پێوەر وەربگرین.
6- داهاتی ناوخۆیی:
بە پێی حیساباتی خیتامی داهاتی ناوخۆ لە ساڵی (2011) دا (یەك ترلیۆن و 131 ملیار دینار) بوە، بەڵام بە پێی مادە (1)ی بڕگە (2) لە پرۆژە یاسای بودجەی ئەمساڵ، (651 ملیار و 114 ملیۆن دینار)ە. واتە نزیكەی (500) ملیار دیناری كەم خەملێنراوە.
7- چەند سەرچاوەیەكی تر، وەك:
ئیستحقاقاتی هەرێم لە بەغدا: (پشكی پێشمەرگە، داهاتە سنورییەكان، پارەی كۆمپانیاكان، پارەی زیادەی نەوت، بودجەی تەكمیلی..) ئەمە بەشێكە لە ئەركی حكومەتی هەرێم، دەبێت بەرپرسیارێتی هەڵبگرێت و، لەگەڵ لایەنە هاوپەیمانەكانیدا لە بەغدا بە زوترین كات چارەسەری بكات، پەرلەمانی كوردستان لە وەرگرتنی ئەو داهاتانە ئاگادار بكرێتەوە. پێویستە ئەو كێشانە لە رێگەی یاساییەوە نەك رێككەوتنی سیاسی چارەسەر بكرێن.
تەوەری دوەم/ سەبارەت بە خەرجییەكان:
ئەم پێشنیارانە دەكەین بۆ كەمكردنەوەی خەرجییەكان:
1- كەمكردنەوەی زیادەڕەویی لە خەرجی گشتیدا بەم شێوەیەی خوارەوە:
لە بەشەكانی (شمەك) و (خدمات) و (چاككردنەوە) و (بەخشین) و (سودە كۆمەڵایەتیەكان) و (خه‌رجی تر) و (مەوجوداتی دارایی)، خەرجییەكان لە چاو ساڵی پاردا، بڕی (901 ملیار و177 ملیۆن دینار) زیادیان كردوە.
پێویستە بە گوێرەی ستراتیجی حكومەت خۆی، كە لە برگە پێنجی راپۆرتی ئەمساڵی حكومەتدا باس لە تەرشیق دەكات، ئەم بڕە زیادەیە ببڕدرێت، بەشێك لە كورت هێنانەكەی پێ پڕ بكرێتەوە.
2- پارەی خەرج نەكراوی پرۆژەكان:
سەرباری ئەوەی ئێمە پێداگریی دەكەین لەسەر سەرفكردنی سەرجەم بودجەی وەبەرهێنان بۆ پرۆژەكان، بەڵام بە گوێرەی حیساباتی خیتامی (2011)، ئاماژەكانی ساڵی (2012)، كەمتر لە نیوەی ئەو بودجەیە سەرف دەكرێت، بۆیە لێرەدا داواكارین لە حاڵەتی سەرف نەكردنیدا ئەو پڕە پارەیەی كە دەمێنێتەوە لە حیسابێكی تایبەت هەڵبگیرێت و بخرێتە خزمەت پرۆژەكانی وەبەرهێنان، لە ئەگەری جێبەجێنەكردنیدا لێپێچینەوەی یاسایی بكرێت.
3- بڕگەی پاداشت:
لە بودجەی (2013) دا (106 ملیار دینار و 972 ملیۆن دینار) تەرخان كراوە بۆ پاداشتی (غیر منتسبین)، پێشنیار دەكەین ئەمە تەرخان بكرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی خوێندكارانی زانكۆ بە زیاد كردنی دەرماڵەو قەرزی خوێندن.
4-پێشنیار بۆ رێكخستنی داهات و خەرجی:
ا-پێشنیار دەكەین پەسند كردنی دەسەڵاتی خەرجكردنی داهات تەنها لە لایەن پەرلەمانەوە بێت.
ب-هەروەها دەسەڵاتی خەرجی راستەوخۆش لە لایەن وەزارەتەكانەوە، بۆ ئەو داهاتانەی نایەنەوە خەزێنەی گشتی، نەهێڵَدرێت، چونكە دەسەڵاتدانی رەها بۆ داهاتێكی نادیار، یەكێكە لە دەروازەكانی خراپ خەرج كردنی داهات.
تەوەری سێیەم/ پێشنیازەكان:
1- جێبەجێ كردنی ئەو كۆمەڵە بڕگەو یاسا گرنگانەی پەیوەستن بە بودجەوەو تا ئێستا جێبەجێ نەكراون لە ماوەیەكدا كە لە (2) مانگ تێنەپەڕێت، وەك: ئەنجومەنی راژە، دیوانی چاودێری دارایی، پێكهێنانی دەستەی نەزاهە، دانان سندوقی خانەنشینی..
2- پێویستە میلاكاتی دەزگا سیادی و ئەمنییەكانی وەك: (سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان، ئەنجومەنی وەزیران، دەزگا ئەمنییەكان، وەزارەتی ناوخۆو پێشمەرگە)، وەك وەزارەتەكانی تر لە رێگای فۆرم و لیژنەی دامەزراندنەوە دیاری بكرێن.
3- ئەركی پڕكردنەوەی جێگای فەرمانبەرە خانەنشین كراوەكان بدرێت بە هەمان لیژنەی دامەزراندن، لە دەرەوەی ئەوان هیچ جۆرە دامەزراندنێك نەكرێت بۆ پڕ كردنەوەی بۆشاییەكان.
4- زیادكردنی (موچەو دەرماڵە)، لانی كەم بەم شێوەیە:
بۆ فەرمانبەر: (600) هەزار دینار كەمتر نەبێت. هەروەها بۆ خانەنشین (450) هەزار كەمتر نەبێت.
5- ئەو خاوەن پێداویستییە تایبەتەی هیچ جۆرە موچەو هۆیەكی بژێوی تری نیە، پێویستە موچەیەكی بۆ ببڕدرێتەوە كە لە (500) هەزار دینار كەمتر نەبێت.
6- دروست كردنی سندوقی بیمەی كۆمەڵایەتی، تەرخانكردنی پارەی تۆڕی كۆمەڵایەتی (كە بڕەكەی 306 ملیار دینارو200 ملیۆنە) بۆ ئەو سندوقە، بە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەی ئەو خێزانانەی لە خوار هێڵَی هەژاریدان، تەرخان كردنی بڕێك پارە بۆ منداڵە هەژارەكان.
7- پاڵپشتی دارایی بانقەكان بۆ دوانەكەوتنی موچەی فەرمانبەر و خانەنشینان.
8- هاوتاكردنی مووچە و دەرماڵەی پێشمەرگە لەگەڵ هاوتاكانیان لە سوپای عێراقدا.
9- دانانی پێوەرێكی دادپەروەرانە بۆ موچەی شەهیدان.
10- نابێت هیچ پرۆژیەكی وەزارەتەكان لەلایەن وەزارەتی پلاندانانەوە بخرێتە سەر وەزارەتێكی تر كە تایبەتمەندی وەزارەتەكە نەبێت و جێبەجێ بكات.
لە كۆتاییدا ئێمە پێمان وایە بە رەچاوكردنی ئەو سەرنج و تێبینییانە و جێبەجێكردنی ئەو پێشنیازانەی سەرەوە– كە پوختەو كورتكراوەی موداخەلەو قسەی پەرلەمانتارەكانمانە، لەكاتی گفتوگۆ لەسەر ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی و راپۆرتی لیژنەی دارایی- زۆر بە ئاسانی دەتوانرێ چاكسازیی لە بودجەكەدا بكرێ و ئەو بڕە موچانەش زیاد بكرێن بە بێ ئەوەی قورساییەكی ئەوتۆ لەسەر بودجە دروست بكات.
دیارە ئەم ئاڵوگۆڕو چاكسازییە لە بودجەی ئەمساڵدا بەرپرسیارێتی سەرشانی هەموو فراكسیۆنەكان و سەرۆكایەتی پەرلەمانە، لە ئەگەری گوێنەدان بەم پێشنیارو داوایانە، ئێمە دڵنیاین بودجەی ئەمساڵیش وەك ساڵانی تر دوچاری چەندین گرفت دەبێتەوە، هەر لە دواكەوتنی پرۆژەكانەوە، تا كورتهێنان، تا گلەیی هاوڵاتیان و تا دەگاتە قوڵبونەوەی زیاتری ناكۆكیی لەگەڵ حكومەتی فیدرالی عیراق و ..هتد.
بۆیە ئێمەی فراكسیۆنەكانی ئۆپۆزسیۆن ئەم دەستپێشخەرییە دەخەینەڕو، تا بودجەكە زیاتر رون بێ و، زۆرترین دادپەروەریی و هاوسەنگیی تێدا بێت. دواتر هیچ كام لەو مەسئولیەتانە ناگرینە ئەستۆ، هەموی لە ئەستۆی حكومەتی هەرێم و دەنگەكانی زۆرینەی پەرلەماندا دەبینین، ئەگەر ئەو سەرنج و تێبینییانە بەهەند نەگیرێن، بودجەكە بەم شێوەیەی ئێستەی دەنگی پێ بدرێ.
فراكسیۆنی گۆڕان فراكسیۆنی یەكگرتوی ئیسلامی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی فراكسیۆنی ئایندە |
|
|
|